چند روز پیش آماری از وضعیت پرداخت تسهیلات ۱۷ بانک منتشر شد. بر اساس این آمار مالی از مجموع ۱۷۳ هزار میلیارد تومان مانده منابع قرض‌الحسنه این ۱۷ بانک مورد بررسی در پایان سال مالی ۹۸ تنها ۳۸ هزارمیلیارد تومان (۲۲ درصد) از این منابع به‌عنوان تسهیلات قرض‌الحسنه پرداخت شده است. (روزنامه فرهیختگان)
جالب‌تر آن که از این میزان، شش هزار و ۳۶۸ میلیارد تومان آن نیز به کارکنان و کارمندان خود شبکه بانکی اعطا شده است.
ازدواج، تهیه جهیزیه، درمان بیماری، تعمیرات مسکن، کمک هزینه تحصیلی، ایجاد مسکن در روستاها، رفع احتیاجات ضروری و قرض‌الحسنه ودیعه مسکن مواردی هستند که مسئولان می‌گویند در شبکه بانکی به آن‌ها تسهیلات آن هم به صورت قرض‌الحسنه به راحتی پرداخت می‌شود.
اما آن طور که از گلایه‌های مردم بر می‌آید این‌ها فقط وعده‌هایی روی کاغذ مانده و در شعب بانکی اوضاع متفاوت است. برای گرفتن این تسهیلات ظاهرا یا باید بخشی از شبکه بانکی و یا یکی از دانه درشت‌ها باشید یا کفش و کلاه آهنین برتن کنید.
دو ضامن کارمند، چک، سفته، نامه کسر از حقوق، سپرده بلوکه شده و چندین و چند مورد دیگر تنها برای دریافت وامی ۱۵ تا ۳۰ میلیون تومانی از شما خواسته می‌شود آن هم نه برای تسهیلات قرض‌الحسنه بلکه برای تسیهلات بانکی با سود ۱۸ درصد.
فرآیند سخت دریافت تسهیلات قرض‌الحسنه و البته پرداخت سود موجب شده مردم از خیر دریافت وام از بانکها بگذرند، خودشان دست به کار شوند و با تشکیل صندوق‌های خانگی گامی برای حل کردن مشکلات خود و اطرافیانشان بردارند.
خانمی ۶۹ ساله در شهریار در حال حاضر مدیریت و البته مسئولیت هفت صندوق خانگی را به طور همزمان برعهده دارد. البته این کار برای او تازگی ندارد آن قدر که طبق گفته خودش در چند سال اخیر بی هیچ چشم‌داشتی این کار را انجام می‌دهد و از حق خودش که برداشتن اولین پول جمع آوری شده بدون قرعه کشی است، می‌گذرد.
به گفته او از ۲۰ سال پیش مشغول برپا کردن صندوق‌های قرعه‌کشی قرض‌الحسنه برای اهالی محل است. به اندازه‌ای که در حال حاضر تقریبا همه او را می‌شناسند و در صندوق‌های چند صد نفره‌اش از شهرهایی مثل اصفهان، شیراز و چابهار نیز عضو هستند.
البته به قول خودش الکی معتبر نشده و همیشه همه چیز را در نظر گرفته است از جمله این که همیشه از همه اعضای صندوق چک یا سفته دریافت می‌کند تا اگرچه اساس پا گرفتن صندوق بر پایه اعتماد اهالی بر هم است اما جانب احتیاط را نگه داشته باشد.
آن طور که او می‌گوید آغاز کارش به واسطه یکی از اقوامش که یک آژانس تلفنی داشته است، بوده. ماجرا از جایی آغاز شده که یکی از رانندگان آژانس به مشکلی برخورد می‌کند اما موفق به دریافت وام فوری از شبکه بانکی نمی‌شود.
با شنیدن این روایت او سایر رانندگان را به کمک تشویق می‌کند. در نهایت مبلغی را جمع آوری می‌کنند و کار این راننده گرفتار را راه می‌اندازند. بعد هم برای آسان‌تر شدن بازپرداخت این قرض، ایده برگزاری قرعه کشی ماهانه برای همین مبلغ پول (هزار و ۶۰۰ تومان) مطرح شده است.
پس از آن ایده قرعه‌کشی اشاعه پیدا کرده و تمام محل را در بر گرفته است. او می‌گوید: «هدف از این کار شاید زمانی این بود که با اولین نوبت قرعه‌کشی مشکلی از مشکلات خودم حل شود اما حالا دیگر وضع مردم خیلی بد شده و به این پول نیاز دارند، به این کار به چشم یک فعالیت در راه خیر نگاه می‌کنم تا گره‌ای از مشکلات اطرافیانم باز شود».
از پنج تا ۱۰۰ میلیون تومان بدون سود
« من ۲۵ سال است که در صندوق‌های قرعه کشی محل شرکت می‌کنم. اولین قرعه کشی من پنج هزار تومان بود و آخرین آن که هنوز هم در حال پرداخت اقساطش هستم ۴۰ میلیون تومان است. یادم می‌آید وقت می‌خواستم ماشین بخرم ۱۵ میلیون کم داشتم. رفتم بانک برای گرفتن وام اما ضامن خواستند و من نداشتم. گرفتن آن هم کلی زمان می‌برد به جای آن در یک قرعه کشی ۲۰ میلیونی اسم نوشتم. دومین نفری که اسمش درآمد همسایه‌مان بود چون می‌دانست نیاز دارم حاضر شد جایش را در قرعه کشی به من بدهد. بدون هیچ سود اضافی، بدون ضامن، بدون دردسر، در کمتر از دو ماه پول به دستم رسید. چون قرعه‌کشی‌ها معمولا در جمع آشناها است همه هوای هم را دارند».
این‌ها را ندا می‌گوید، زنی از کسبه محل که به نظر می‌رسد مشتری پرو پا قرص صندوق‌های خانگی است. آن طور که او از این چند سال روایت می‌کند ظاهرا تعداد زیادی از ساکنین فردوسیه شهریار که عموما هم با هم آشنا هستند، مدت‌هاست به جای درخواست وام از شبکه بانکی گرفتاری‌های مالی خود را با این صندوق‌ها حل می‌کنند که مبلغ آن‌ها درحال حاضر از پنج میلیون تا ۱۰۰ میلیون تومان متفاوت است.
به گفته او در سال‌های قبل مبنای برپایی این صندوق‌ها فقط اعتماد اعضا بر هم بوده اما حالا چون استقبال زیاد شده و غیر آشناها هم گاه عضو هستند، از طرفی مبلغ صندوق‌ها هم بالا‌تر رفته است مدیران صندوق‌ها بعضا ترجیح می‌دهد مثل بانک چک یا سفته دریافت کنند. حتی گاهی اوقات در صندوق‌های مبلغ بالا از نرم‌افزار برای قرعه کشی استفاده می‌شود.
البته جز چک و سفته شکل دیگری هم وجود دارد و آن تضمین زبانی یکی از اهالی آشنا و معتبر صندوق است که در این صورت مسئولیت بی تعهدی فرد غریبه عضو صندوق تمام و کمال بر عهده این آشنای خوشنام است.
فریده مدیر بانک خانگی دیگری است. او هم سال‌هاست صندوق تشکیل می‌دهد اما محتاط‌تر است و فقط به اعضای فامیل و آشناهای نزدیک و مورد اعتماد اجازه عضویت می‌دهد. چرا که به گفته خودش تعدادی از دوستانش صندوق برپا کردند اما فردی که قرعه به نامش درآمده پول را برداشته و پس نداده و مدیر صندوق هم مجبور شده خسارت اعضا را تمام و کمال پرداخت کند.
آن طور که او می‌گوید در سال‌های اخیر که اقبال مردم به این صندوق‌ها بیشتر شده است امتیازاتی هم برای افرادی در نظر گرفته شده که در یک صندوق چند سهم دارند. از جمله این که به آن‌ها مشتری ویژه صندوق گفته و چند ماه مشخص به آن‌ها اختصاص داده می‌شود. در این ماه‌ها قرعه‌کشی فقط میان مشتریان ویژه برگزار می‌شود تا اگر کسی چند سهم دارد اطمینان پیدا کند که به واسطه یکی از آن‌ها حتما در چند ماه اول پولی به دستشان خواهد رسید.
