دولت هر وقت با مشکلی مواجه می‌شود، به‌سادگی دستور چاپ اسکناس را به بانک مرکزی می‌دهد و بانک هم به‌دلیل نداشتن استقلال مجبور به اجرای دستورات مقامات دولتی است. عملا با این شرایط نمی‌توان از بانک مرکزی انتظار داشت که تصمیمات محوری و سرنوشت‌ساز را مستقلا و بدون دخالت نهادهای سیاسی بگیرد.
طبیعتا همه این موارد باعث ایجاد تورم در کشور می‌شود. اما فرض کنید بانک مرکزی استقلال داشته باشد و دولت نتواند اعضای شورای پول و اعتبار را به‌سادگی تغییر دهد؛ خب به‌طور طبیعی خواهیم دید که این ثبات و استقلال موجب ایجاد ثبات در اقتصاد و همچنین کنترل تورم خواهد شد.
برای مثال در ایالات متحده امریکا می‌بینیم که مقامات بانکی این کشور به‌سادگی قابل جابه‌جایی و تغییر سمت نیستند؛ مثلا مدیری بیش از ۱۴ سال در شورای پول و اعتبار است و چون به‌دلیل شایستگی علمی در این جایگاه قرار گرفته، توانسته ثبات را در حوزه تحت مدیریت خود ایجاد کند. در اروپا هم این رویه وجود دارد. هرچند دوران مدیریتی کوتاه‌تر است (۵ تا ۶ سال) اما باز هم با شرایط کشور ما بسیار تفاوت دارد. همین عدم ثبات مدیریتی باعث شده ما شرایط اقتصادی ناپایدار و بی‌ثباتی داشته باشیم.
دولتی‌ها هیچ وقت زیر بار پذیرفتن استقلال بانک مرکزی نخواهند رفت، چراکه بدون هیچ زحمتی می‌توانند به بانک مرکزی دستور دهند که پول چاپ کند؛ خب در چنین شرایطی بدیهی است که دولت جلوی روند مستقل شدن بانک مرکزی را بگیرد.
بانک مرکزی به کمک مجلس نیاز دارد
مجلس می‌تواند در این زمینه با بانک مرکزی همکاری و به روند استقلال آن کمک کند. این مسئله را هم در نظر بگیرید که مسئولان بانک مرکزی متخصصان خوبی هستند اما به‌دلیل همین وابستگی به دولت نمی‌توانند طبق آنچه درست می‌دانند عمل کنند. تا زمانی که این روند ادامه داشته باشد تورم به‌صورت روزافزون شدت خواهد گرفت.
متاسفانه دولت هیچ گاه چنین لایحه‌ای (استقلال بانک مرکزی) را به مجلس پیشنهاد نخواهد کرد، از همین رو نمایندگان مجلس باید دست به کار شوند و طرح استقلال بانک مرکزی را به تصویب برسانند. در چنین حالتی است که می‌توانیم از بانک مرکزی انتظار پاسخگویی داشته باشیم، چراکه در صورت مستقل شدن این نهاد، سیاست‌هایی که اجرا می‌کنند نیز حاصل تصمیمات مسئولان بانک مرکزی است و قطعا باید در قبال عملکرد خود پاسخگو باشند.
حدود ۲ سال قبل هم انجمن اقتصاددانان ایران در همین زمینه بیانیه‌ای خطاب به دولت منتشر کرد، اما با کمال تاسف دیدیم که مقامات دولتی زیر بار پذیرش این مسئله نرفتند. هر دولت دیگری هم روی کار بیاید وضعیت همین خواهد بود، چراکه با این شرایط راه بسیار ساده‌ای در اختیارش خواهد بود تا کم‌وکاستی‌هایش را بدون زحمت جبران کند.
تنها راهی که برای پیاده‌سازی این طرح وجود دارد این است که از مجرای مجلس شورای اسلامی اقدام شود تا بانک مرکزی هرچه زودتر و به نحو احسن، مستقل از دولت عمل کند. رسانه‌ها باید چنین سخنانی را به گوش نمایندگان مجلس برسانند، چراکه اغلب نمایندگان که اقتصاددان نیستند و طبیعی است که باید در چنین زمینه‌هایی مشورت بگیرند. از دید من تا زمانی که چنین اتفاقی نیفتد و بانک مرکزی نتواند مستقل تصمیم‌گیری کند، نمی‌توان انتظار زیادی از این نهاد داشت، چراکه در واقع این دولت است که سیاست‌های بانک مرکزی را تعیین می‌کند و متاسفانه می‌بینیم که در نهایت همان سیاست‌های تورم‌زا و غیرکارشناسی هم اجرا می‌شوند.
*حمید دیهیم - اقتصاددان
