در سال های اخیر با وجود جایگاه و نقش مهم چک در مبادلات خرد و کلان اقتصادی، وجود مشکلاتی همچون چک های برگشتی به عنوان یکی از موانع جدی در فضای کسب و کار، همواره مورد نقد فعالان اقتصادی بوده است. معضلی که ریشه در عدم امکان استعلام از اعتبار صادرکننده چک در زمان صدور چک و نبود نظارت دقیق و شفاف در فرآیند مبادله چک داشته است. بنابراین سیاست گذاران این حوزه به فکر ایجاد تغییراتی در قانون چک افتادند تا بتوانند اعتبار چک را به معنای واقعی همچون گذشته به آن بازگردانند.
بر این اساس قانون جدید چک از ابتدای آذرماه ۱۳۹۹ در تمام بانک های کشور اجرایی شد. در این قانون، سعی بر آن شد تا افزایش اعتبار چک در دستور کار قرار گیرد. به گونه ای که در جهت رفع مشکلات قبلی به نحوی برنامه ریزی شد تا صدور دسته چک از حیطه اختیار بانک های تجاری خارج و در سامانه صدر یکپارچه چک (صیاد) نزد بانک مرکزی متمرکز شود. بر این اساس بانک عامل مکلف شد تا برای ارائه دسته چک به مشتریان خود، صرفا از طریق سامانه صدور یکپارچه چک (صیاد) نزد بانک مرکزی اقدام کند.
سازوکار کلی این سامانه به گونه ای است که پس از اطمینان از صحت مشخصات متقاضی و احراز نبود ممنوعیت قانونی، نسبت به دریافت گزارش اعتباری از سامانه های اعتبارسنجی اقدام کرده و متناسب با نتایج دریافتی، سقف اعتبار مجاز متقاضی را محاسبه و به هر برگه شناسه یکتا اختصاص می‌دهد. به این صورت افراد بدحساب و کلاه‌بردار امکان تبانی با بانک‌ها جهت دریافت دسته‌چک را نخواهند داشت. بنابراین سازوکار ایجاد شده در قانون جدید چک، باعث افزایش اعتبار واقعی چک شده است.
از سوی دیگر، در بستر قانون جدید چک و همچنین سامانه صیاد، ضرورت ثبت الکترونیکی چک باعث شده است تا نگرانی های گذشته در خصوص احتمال جعل یا کلاهبرداری از فیزیک چک، برطرف شود. به عبارت دیگر چنانچه فیزیک چک مفقود شود، با توجه به ثبت سیستمی اطلاعات چک توسط صادرکننده، پیگیری روند قضایی آن ساده تر از گذشته است. همچنین از دیگر مزایای سازوکار جدید ثبت چک در سامانه صیاد می توان به ایجاد شفافیت اطلاعاتی در زمینه مبارزه با پولشویی اشاره کرد که اقدامی موثر در نظام بانکی محسوب می شود.
اما سوالی که برای بسیاری ممکن است مطرح باشد، چگونگی دریافت چک صیادی از شبکه بانکی است؟
برای پاسخ به این سوال ابتدا باید به ویژگی های ظاهری و امنیتی چک های جدید صیادی اشاره داشت. بر این اساس چک های جدید صیادی دارای ویژگی های زیر است:
۱. رنگ چکهای جدید بنفش است؛
۲. در بالا و سمت چپ هر برگ چک یک شناسه یکتای ۱۶ رقمی درج شده است؛
۳. عبـارت «کارسـازی ایـن چـک منـوط بـه ثبـت صـدور، دریافـت و انتقـال آن در سـامانه صیـاد اسـت.» روی ایــن چکهــا مشــاهده میشــود.
حال برای دریافت دسته چک صیادی، فرد متقاضی می تواند با مراجعه به شعب بانک های عامل در سراسر کشور و افتتاح حساب جاری با دسته چک و ارائه مدارک مورد نیاز، تقاضای دریافت دسته چک را از بانک عامل داشته باشد. در این میان بانک عامل نیز پس از بررسی های قانونی و استعلام از بانک مرکزی به جهت عدم داشتن چک برگشتی و اعتبارسنجی های مورد نیاز، مراحل صدور فیزیک دسته چک را پیش خواهد برد.
